Zapobieganie udarom mózgu
Jak mówi stare przysłowie – lepiej jest zapobiegać niż leczyć.
Znając czynniki prowadzące do udaru, istnieje wiele prostych sposobów ograniczenia ryzyka jego wystąpienia. Są one istotne nie tylko w profilaktyce pierwotnej (czyli przed wystąpieniem pierwszego udaru) ale również i we wtórnej (czyli po przebytym incydencie) jako, że przebycie jednego udaru zwykle w naturalny sposób predysponuje do kolejnego. Wiele z poniższych zaleceń obejmuje również zapobieganie chorobom serca. Nie mamy niestety możliwości zmiany wieku, płci ani rasy, ale mamy możliwość zmodyfikowania pozostałych czynników ryzyka. Dlatego do najprostszych i najważniejszych działań profilaktycznych należy:
-
Regularna kontrola ciśnienia tętniczego krwi i zapobieganie nadciśnieniu. Nadciśnienie tętnicze jest najważniejszym czynnikiem ryzyka udaru mózgu, zarówno niedokrwiennego jak i krwotocznego. Wykazano, że leczenie nadciśnienia tętniczego zmniejsza ryzyko udaru o około 40%. Stabilizacja nadciśnienia tętniczego w większości przypadków jest możliwa poprzez prowadzenie zdrowego stylu życia oraz stosowanie odpowiednich leków pod kontrolą lekarza Podstawowej Opieki Zdrowia. W profilaktyce zalecane jest utrzymywanie ciśnienia poniżej 140/90 mmHg, a w przypadku chorych z cukrzycą dążenie do ciśnienia skurczowego poniżej 130 mmHg.
-
Redukcja poziomu cholesterolu we krwi poprzez ograniczenie nasyconych tłuszczów w diecie, powodujących rozwój blaszek miażdżycowych w naczyniach całego ciała, w tym tętnic mózgowych. W przypadku utrzymującego się podwyższonego poziomu cholesterolu we krwi pomimo stosowania odpowiedniej diety, wskazane jest dodatkowo włączenie leku obniżającego jego poziom.
-
Zakaz palenia. Zarówno palenie czynne jak i bierne prowadzi do zwiększonego ryzyka udaru mózgu, podnosząc je 2-4 krotnie. Istnieje ścisła zależność między liczbą wypalanych papierosów a ryzykiem wystąpienia udaru i innych chorób naczyniowych. Nawet jeden papieros dziennie zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Optymistyczny jest jednak fakt, że u osób palących mniej niż 20 papierosów dziennie całkowite odstawienie palenia obniża ryzyko udaru w ciągu 2–5 lat do poziomu osób nigdy niepalących. U osób wypalających powyżej 20 papierosów dziennie, po zaprzestaniu ryzyko spada, jednak nigdy do poziomu osób niepalących.
-
Ścisła kontrola poziomu cukru we krwi. W utrzymaniu prawidłowego poziomu cukru pomaga odpowiednia dieta, regularne ćwiczenia fizyczne oraz redukcja masy ciała. W przypadku podwyższonego poziomu glikemii mimo zdrowego stylu życia (cukrzyca), konieczne jest włączenie leków. Źle kontrolowana cukrzyca zwiększa podatność na powstawanie zmian miażdżycowych. Poza tym, u chorych z cukrzycą najczęściej współistnieją inne niezależne czynniki ryzyka, jak nadciśnienie tętnicze, otyłość oraz zaburzenia gospodarki lipidowej.
-
Utrzymanie prawidłowej masy ciała. Nadwaga (wskaźnik BMI >25) i otyłość (BMI >30) prowadzą do wystąpienia nadciśnienia tętniczego i cukrzycy czyli głównych czynników chorób sercowo-naczyniowych.
-
Dieta bogata w warzywa i owoce. Zgodnie z obecną wiedzą najkorzystniejszą dietą w zapobieganiu chorobom sercowo-naczyniowym jest dieta śródziemnomorska, z dużą ilością ziaren, oliwy, orzechów (tłuszcze nienasycone), warzyw i owoców oraz z ograniczeniem ilości mięsa oraz tłuszczów zwierzęcych. Konieczne jest również ograniczenie spożycia soli i cukru.
-
Regularne ćwiczenia fizyczne. Aktywność fizyczna pozwala zredukować masę ciała, obniżyć ciśnienie tętnicze, utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi, obniżyć poziom cholesterolu oraz zredukować poziom stresu. Wskazany jest regularny codzienny conajmniej 30-minutowy umiarkowany wysiłek fizyczny w postaci spaceru, pływania, biegania lub jazdy na rowerze. Rodzaj aktywności fizycznej musi być dobierany indywidualnie, z uwzględnieniem własnych możliwości i wydolności fizycznej.
-
Ograniczenie spożywania alkoholu. Spożywanie niewielkich dawek alkoholu zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Dopuszczalna dzienna dawka etanolu uważana za bezpieczną to maksymalnie 10–20 g etanolu dla mężczyzn i 5–15 g dla kobiet. Natomiast nadużywanie alkoholu wiąże się ze wzrostem ryzyka nadciśnienia tętniczego oraz udaru niedokrwiennego i krwotocznego. Trzeba również pamiętać, że alkohol może dawać szkodliwe interakcje z przyjmowanymi lekami.
-
Zakaz stosowania narkotyków. Udowodniono związek stosowania kokainy oraz metamfetaminy z ryzykiem udaru mózgu.
-
Regularne przyjmowanie leków. Po przebyciu udaru niedokrwiennego mózgu, zwykle konieczna jest terapia lekami zmniejszającymi krzepnięcie krwi. Są to leki o różnym sposobie działania, w zależności od przyczyny udaru (np. leki przeciwpłytkowe (najczęściej aspiryna lub clopidogrel) lub doustne leki przeciwkrzepliwe (np. acenokumarol, warfaryna, lub nowe (NOAK), takie jak riwaroksabam dabigatran czy apiksban). O ich rodzaju oraz dawkowaniu decyduje lekarz, w zależności od rodzaju udaru i współistniejących schorzeń. Profilaktyka pierwotna, czyli u osób, które nigdy nie przebyły udaru mózgu jest uzależniona od wieku oraz współistniejących chorób i ustalana przez lekarza. Ponieważ w niektórych przypadkach ryzyko stosowania leków rozrzedzających krew przekracza możliwe korzyści, osoby, które nigdy nie przebyły udaru nie powinny samodzielnie włączać aspiryny bez konsultacji z lekarzem. Generalnie, o osób poniżej 70 roku życia bez współistniejących czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych profilaktyczne stosowanie aspiryny nie jest zalecane w pierwotnej profilaktyce udaru mózgu.